Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży (KSM) jest organizacją młodzieżową, działającą na terenie całej Polski. Jest to stowarzyszenie kościelne, zrzeszające młodych katolików świeckich w wieku od 14 do 30 lat, pragnących twórczo i aktywnie wykorzystać swoją młodość, gotowych całym swoim życiem „służyć
Bogu, Kościołowi i Ojczyźnie”. Pozostaje ono pod kierownictwem Konferencji Episkopatu Polski, która czuwa nad jego formacją i działalnością przez generalnego księdza asystenta. Struktura organizacyjna KSM jest ściśle związana ze strukturami organizacyjnymi Kościoła. KSM posiada osobowość prawną cywilną i kościelną.
Zasadniczym celem Stowarzyszenia, jak podaje jego Statut (R 1, § 1), jest kształtowanie dojrzałych chrześcijan oraz aktywne uczestnictwo we wspólnocie i misji Kościoła przez szerzenie i upowszechnianie katolickich wartości oraz zasad we wszystkich dziedzinach życia, zwłaszcza społecznego i kulturalnego.
Dzisiejsze KSM nawiązuje do Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej, tworzących wraz z Katolickim Stowarzyszeniem Mężczyzn i Katolickim Stowarzyszeniem Kobiet, przedwojenną Akcję Katolicką w Polsce, których oddziały pod koniec lat trzydziestych, prężnie działały niemal w każdej polskiej parafii, prowadząc działalność religijną, kulturalno-oświatową, charytatywną oraz społeczno-patriotyczną. Po II wojnie światowej na skutek represji władz komunistycznych, KSMM i KSMŻ zaprzestały swej działalności.
1. Miara, kryterium i wyznacznik rozwoju duchowego w KSM
Podstawowym kryterium i miarą rozwoju duchowego członków KSM jest konkretna służba Bogu, Kościołowi i Ojczyźnie, czyli realizacja zobowiązań wynikających ze złożonego przyrzeczenia KSM, realizacja celu i zadań statutowych oraz zasad KSM.
Typowym wyznacznikiem rozwoju młodego człowieka jest „wzrastanie”, czyli dążenie do pełnego wszechstronnego rozwoju osobowego i osobistej świętości członka KSM. Członek KSM realizuje swoje powołanie do świętości poprzez wypełnianie powierzonych mu zadań i obowiązków. Do zadań statutowych KSM należy: wszechstronny rozwój młodego człowieka, zwłaszcza mobilizacja do pracy nad sobą i do kształtowania osobowości katolika i Polaka; ubogacanie wiary — poszerzanie wiedzy religijnej, prawd wiary, zasad moralnych, rozwijanie praktyk religijnych w życiu osobistym i wspólnotowym, zwłaszcza pełne uczestniczenie we Mszy św.; poznawanie i szerzenie nauki społecznej Kościoła oraz wprowadzanie jej w życie; zapoznawanie się na bieżąco z dokumentami Kościoła powszechnego i lokalnego, szczególnie dotyczącymi młodzieży; organizacja życia młodzieżowego, możliwie różnych jego dziedzin; troska o rozwój wiedzy ogólnej, specjalistycznej i kwalifikacji zawodowych; zapoznawanie się z dorobkiem kultury narodowej i twórcze angażowanie się w rozwój życia kulturalnego, a także dbałość o kulturę osobistą (kulturę bycia, zachowań, życia na co dzień), troska o czystość i piękno otoczenia oraz poszanowanie środowiska naturalnego; dbanie o rozwój fizyczny (kultura fizyczna, sport, turystyka, kajakarstwo); organizowanie i troska o odpowiedni poziom życia towarzyskiego, rozrywki, wartościowe wykorzystanie wolnego czasu, ubogacającego wypoczynku, ze szczególnym propagowaniem trzeźwości; zaangażowanie w życie rodzinne i przygotowanie do założenia własnej rodziny; zaangażowanie w życie Kościoła i Jego misję zwłaszcza apostolską; zaangażowanie w życie społeczne — podejmowanie funkcji publicznych, dostrzeganie problemów i zagrożeń społecznych (alkoholizm, nikotynizm, narkomania), uwrażliwianie na potrzeby bliźnich,
podejmowanie pracy charytatywnej; wprowadzanie w życie gospodarcze — wychowanie do uczciwej pracy i odpowiedzialności za jej wykonanie, sumienności, przedsiębiorczości, a także gotowości niesienia pomocy młodzieży bezrobotnej; wychowanie do miłości Ojczyzny, troski o Naród i Państwo; otwieranie na kontakty ze światem, zwłaszcza organizacjami i ruchami młodzieżowymi krajowymi i zagranicznymi, które prowadzą działalność zgodną z doktryną Kościoła; troska o swoich członków i służenie im pomocą w przypadkach losowych.
Miarą rozwoju duchowego członków Stowarzyszenia jest realizacja 10 Zasad KSM. Gotowość podjęcia ich realizacji poprzedza złożenie przyrzeczenia, które jest warunkiem wejścia w szeregi organizacji. Członek KSM powinien znać i stosować w działaniu Zasady, powinien nieustannie wzrastać w ich przestrzeganiu. Dziesięć zasad KSM, to wyrażony w języku młodzieżowym Dekalog, który stanowi pomoc w pracy nad sobą.
Zasady KSM:
I. Kochaj Boga, szerz Królestwo Chrystusowe w swojej duszy, w swej rodzinie i w swym środowisku.
II. Służ czynnie Kościołowi i Ojczyźnie.
III. Kształć swój umysł, swą wolę, swe serce.
IV. Szanuj swą godność, bądź prawy i czysty.
V. Pracuj chętnie, cudzą pracę szanuj, dąż do sprawiedliwości społecznej.
VI. Szerz chrześcijańską kulturę życia. Bądź uprzejmy, koleżeński, pomagaj chętnie bliźnim.
VII. Obowiązki spełniaj sumiennie, bądź karny i posłuszny.
VIII. Dbaj o zdrowie i rozwój fizyczny.
IX. Bądź gospodarny, oszczędny, cudze dobro szanuj.
X. Bądź stały w przekonaniach i wytrwały w działaniu, pogodę ducha nieś w swe otoczenie.
Owocem konsekwencji i wytrwałości w działaniu jest radość. Radość jest owocem Ducha Świętego, pomocą w skutecznym apostolstwie i świadczy o postępie duchowym.
Wyznacznikiem rozwoju duchowego i zarazem jego źródłem może być realizacja programu formacyjnego na poszczególne lata i członkostwo w KSM. Każdy rok formacji posiada swoje przewodnie hasło rozpatrywane w pięciu aspektach: biblijnym, teologicznym, moralnym, liturgicznym i organizacyjnym.
2. Źródła formacji członków KSM
Specyficznymi źródłami organizacyjnymi kształtowania duchowości KSM są: Statut KSM, Podręcznik KSM, Przyrzeczenie KSM, materiały formacyjne z „Biblioteczki KSM” oraz pisma wydawane przez Prezydium Krajowej Rady KSM.
Statut KSM (Kraków 1993; 1998) zawiera postanowienia ogólne, przedstawia cele, zadania, środki i sposoby działania KSM. Ponadto określa członków Stowarzyszenia, ich prawa, obowiązki oraz władze i ich funkcjonowanie; mówi o majątku Stowarzyszenia i zawiera przepisy końcowe.
Podręcznik KSM (Kraków 1999; 2007) zawiera jego podstawy pastoralne, eklezjalne i prawne. Przedstawia historię i strukturę organizacyjną ze szczególnym uwzględnieniem działalności w oddziale parafialnym i szkolnym kole KSM. Omawia duchowość, rolę księdza asystenta, a także elementy tożsamości i jedności organizacyjnej. Aneks zawiera załączniki w postaci wzorów protokołów, deklaracji, wytycznych do sprawozdań, obrzędu ślubowania oraz wzory innych ważnych dokumentów wymaganych w KSM. Nowsze wydanie zawiera propozycję siedmioletniego Programu Formacyjnego KSM.
Materiały Formacyjne to książki przeznaczone na spotkania formacyjne w oddziałach i kołach KSM. Pisma urzędowe Prezydium i Krajowej Rady KSM zawierają sprawozdania, uchwały i rozporządzenia. Podają kierunki formacji, a także szereg ogłoszeń ważnych dla Zarządów Diecezjalnych w całej Polsce.
Podręcznik KSM wskazuje na trzy źródła formacji członków Stowarzyszenia związane z główną cechą duchowości KSM, jaką jest katolickość. Podaje, iż źródłem jest Pismo Święte, liturgia i tradycja Kościoła. Ważnym źródłem formacji jest rok liturgiczny i zaangażowanie w jego wydarzenia. Na nim oparty jest program formacji i akcji oddziałów oraz kół KSM. Niedziela kończąca rok kościelny — Uroczystość Chrystusa Króla Wszechświata, jest Świętem Patronalnym KSM.
Konkretne wydarzenia w życiu Kościoła, Ojczyzny, świata i środowiska są źródłem formacji postaw członków KSM. Stanowią inspirację do prowadzenia ich działalności: religijnej, patriotyczno-społecznej, kulturalnej, rozrywkowej, sportowej i charytatywnej, organizowanej zgodnie z nauczaniem społecznym Kościoła. Metoda pracy w KSM, czyli ewangeliczna rewizja życia, wymaga ich analizy oraz działania, celem budowy Polski Chrystusowej i szerzenia Królestwa Bożego w świecie.
3. Środki formacji w KSM
Środki duchowej formacji KSM należą do ogólnoeklezjalnej formacji duchowej. Zasadniczymi środkami, które wymienia Statut KSM w paragrafie 15, to przede wszystkim to, co rozwija życie wiary: Słowo Boże, nauczanie Kościoła, życie sakramentalne, kult Eucharystii, nabożeństwa, dni skupienia, rekolekcje, pielgrzymki, konferencje ascetyczne, dialog ewangeliczny itp. Ponadto Statut podaje środki typowe dla rozwoju młodego człowieka, takie jak: spotkania, zebrania, zjazdy, sympozja, konferencje, prelekcje, pogadanki, dyskusje, kursy, szkolenia; zloty, obozy, rozgrywki i zawody sportowe; poezja, muzyka, śpiew, akademie, wieczornice, przedstawienia, koncerty, konkursy, przeglądy, spotkania ze znaczącymi osobistościami (imprezy kulturalne, religijno-patriotyczne, regionalne, folklorystyczne itp.), wideo-kino; biblioteki, taśmoteki, wideoteki, czytelnie, środki społecznego przekazu, zwiedzanie kraju, zabytków, muzeów, wystaw itp.; działalność gospodarcza zwłaszcza działalność wydawnicza oraz kolportaż prasy i książek katolickich z przeznaczeniem uzyskanych środków na cele statutowe; katolickie domy Stowarzyszenia, sale zebrań, świetlice, ogniska, domy
rekolekcyjne, schroniska, obiekty sportowe; symbole organizacyjne.
Środki formacji duchowej, które wymienia Podręcznik KSM, nawiązują do statutowych. Dla usystematyzowania i przejrzystości, Podręcznik mówi o trzech zasadniczych środkach formacji duchowej chrześcijanina, katolika i członka KSM. Środki podzielone są na trzy grupy: życie sakramentalne i liturgia, życie modlitwy i wartości.
Formacja duchowa chrześcijanina opata jest na życiu sakramentalnym i liturgii. W KSM szczególnie kładzie się nacisk na kult Eucharystii, a więc pełne uczestnictwo we Mszy świętej i częstą Komunię świętą. Zachęca się do częstego nawiedzania Najświętszego Sakramentu, nawet duchowego, oraz Adoracji Najświętszego Sakramentu. Z kultem Eucharystii związany jest sakrament pojednania i kierownictwo duchowe. Kolejnym środkiem formacji członka KSM, jako chrześcijanina, jest podjęcie bardziej świadomego przeżywania łaski sakramentu chrztu i bierzmowania, aby na co dzień mieć świadomość swojej tożsamości w Kościele i odpowiedzialności za Kościół.
Życie modlitwy powinno cechować członka KSM jako katolika. Stąd medytacja nad Słowem Bożym, zgłębianie Słowa Bożego uczy Bożego myślenia, daje możliwość Bożego spojrzenia na siebie, bliźnich, sytuacje życiowe i świat. Członek KSM zobowiązany jest do codziennego rachunku sumienia, którym jest wewnętrzny stan szczerości wobec Boga osiągany na modlitwie. Ważnym środkiem formacji duchowej jest modlitwa osobista i wspólnotowa. Dla członków KSM również praca może się stać modlitwą, jeżeli u podstaw jej wykonania jest motyw miłości Boga i bliźniego oraz jeżeli wykonywana jest dla oddania chwały Bogu.
Wartości, które Podręcznik KSM podaje jako organizacyjne środki formacji duchowej członka KSM, to: Królestwo Chrystusowe, wspólnota Kościoła i Stowarzyszenia, Maryja, patronowie, metanoia, patriotyzm, świadectwo i apostolat. Zawołaniem KSM są słowa: „Budujmy Królestwo Chrystusowe”, to jest Królestwo Prawdy, Miłości i Pokoju. Tymi wartościami członkowie KSM powinni przepajać każdą dziedzinę życia.
Wspólnota Stowarzyszenia jest częścią wspólnoty Kościoła. Członkowie KSM powinni być związani wewnętrzną braterską więzią jako katolicy świeccy tworzący Mistyczne Ciało Chrystusa. Zakłada to jedność katolickiego myślenia, jedność sumienia uformowanego na Ewangelii, jedność zgodnego z misją Kościoła działania, jedność zgodnie z ojczyźnianą tradycją codziennych zachowań kulturalnych, a także jedność wzajemnych przyjacielskich i rodzinnych odniesień.
Maryja stanowi dla członków KSM wzór do naśladowania i pomoc w pracy nad sobą. Patronowie Stowarzyszenia: św. Stanisław Kostka (18 września) i bł. Karolina Kózkówna (18 listopada) ukazywani są członkom KSM jako wciąż
aktualne wzorce osobowe.
Metanoia, oznacza dla członka KSM stały wysiłek nawrócenia, aby odrzucać uczynki ciała, a realizować owoce Ducha. Patriotyzm jest rozumiany jako miłość Ojczyzny i ofiarna służba oraz poczucie odpowiedzialności za wspólne dziedzictwo, któremu na imię Polska.
Wartościami kształtującymi duchowość członków KSM jest świadectwo i apostolat. KSM czerpie z duchowości Kościoła katolickiego, stąd cechą rozwoju duchowego członków Stowarzyszenia jest katolickość, czyli „myślenie Kościołem”, „czucie z Kościołem” (sentire cum Ecclesia) oraz „działanie z Kościołem”, a ponadto uczestniczenie w Jego misji Zbawczej. Członek KSM ma bronić Kościoła, nie tylko przez odpieranie ataków, ale ukazywanie Jego piękna jako wzoru dla swego katolickiego życia.
4. Metoda formacji duchowej w KSM
Metodą duchowej formacji członków Stowarzyszenia jest sposób realizacji celu i głównego hasła KSM. Druhny i druhowie mają służyć Bogu i Ojczyźnie przez cnotę, czyli sprawność moralną; naukę, tzn. być mądrym; pracę, czyli być uczciwym, pracowitym. Słowo „przez” określa sposób działania. Najlepszą metodą pracy w Stowarzyszeniu jest więc rozwijanie cnót, postęp w nauce i praca dla drugich. Realizacja statutowego celu KSM, czyli „kształtowanie dojrzałych chrześcijan oraz aktywne uczestnictwo we wspólnocie i misji Kościoła”, odbywa się „przez”: „szerzenie i upowszechnianie katolickich wartości oraz zasad we wszystkich dziedzinach życia, zwłaszcza społecznego i kulturalnego”.
Metodą cotygodniowych spotkań formacyjnych jest znana w Kościele ewangeliczna rewizja życia według zasady: widzieć, ocenić, działać. Członek KSM musi nauczyć się widzieć potrzeby swojego środowiska. To, co zobaczy, musi umieć oceniać w świetle Ewangelii i nauczania Kościoła oraz konsekwentnie podjąć takie działania, aby zło przemienić w dobro i wzmocnić to, co jest pozytywne. Formacja członków KSM prowadzona w zastępach i indywidualnie jest podstawą ich działania.
Metodę pracy w KSM nakreśla również struktura organizacyjna i zachowanie jedności stowarzyszenia. Elementy tożsamości i jedności organizacyjnej są zarówno środkami, jak i metodą formacji członków Stowarzyszenia. Kształtują specyficzny świat symboli, zachowań, zwrotów słownych oraz są zewnętrznym wyrazem wartości, którym KSM służy.
Naturę KSM wyrażają: statut, hymn i godło. Inne elementy, które z nich
wynikają, to: sztandar, hasło, zawołanie, patronowie, święto patronalne, przyrzeczenie, legitymacja, pieczątki, składki członkowskie, kronika, biblioteczka KSM, księga protokołów. Statut stanowi zbiór podstawowych praw określających istotę i sposób działania KSM. Hymnem KSM jest pieśń „Hej do apelu stańmy wraz”, śpiewana na melodię Roty. Godło Stowarzyszenia powstało z połączenia Orła Polskiego i Krzyża. Ważne są jego barwy: tłem jest kolor żółty, symbolizujący Kościół katolicki; kolor biały i czerwony są barwami narodowymi; kolor niebieski krzyża oznacza wewnętrzną więź z Matką Najświętszą. Godło jest treścią odznaki, którą mogą nosić członkowie KSM po przyrzeczeniu. Odznaka symbolizuje służbę Bogu i Ojczyźnie, jest wyrażeniem organizacyjnej i duchowej przynależności. Pozdrowieniem KSM jest słowo „Gotów!”. W oparciu o to słowo zbudowane jest zawołanie KSM: „Przez cnotę, naukę i pracę służyć Bogu
i Ojczyźnie — Gotów?”, odzew: „Gotów!”.
Duchowe i organizacyjne kształtowanie młodzieży w KSM, jak podaje Podręcznik KSM, polega na:
a) wychowaniu charakterologicznym — chodzi o porządek w całym życiu, w sumieniu, w szafie i na biurku, ład w gospodarowaniu czasem itd. Jedną z form jest prowadzenie notatnika pracy nad sobą pod kierunkiem księdza
asystenta oraz codzienny rachunek sumienia;
b) postawieniu Chrystusa na pierwszym miejscu — zasada ta porządkuje
hierarchię wartości i sprawia, że członek KSM wszystko czyni ze względu na Chrystusa;
c) znajdowaniu środka między aktywnością, a życiem wewnętrznym —
ułatwia to codzienny pacierz, zwłaszcza medytacja;
d) wychowaniu ludzi wolnych wewnętrznie i zewnętrznie — poprzez służbę Bogu i Ojczyźnie;
e) wychowaniu ludzi kontemplacji i czynu — stąd KSM posługuje się na spotkaniach formacyjnych metodą ewangelicznej rewizji życia według zasady: widzieć, ocenić, działać;
f) wypracowywaniu postawy odpowiedzialności społecznej za wykonywaną pracę, co zobowiązuje do uczciwości, rzetelności, kompetencji i fachowości,
mistrzostwa i profesjonalizmu;
g) wypracowaniu ubóstwa i prostoty działania — Stowarzyszenie uczy młodych żyć na rzecz dobra wspólnego Stowarzyszenia, a w dalszej konsekwencji przygotowuje przyszłych polityków chrześcijańskich, odpowiedzialnych za życie publiczne, za państwo. Metodą działania jest również konkretne formułowanie zadań i ich podział we wspólnocie.
Podstawową metodą formacji duchowej członków KSM jest „elementarna metoda pracy nad sobą KSM-owicza”:
1. Chrystus obecny w Eucharystii jest najwyższym dobrem i miłością życia — dlatego członek KSM nigdy nie opuszcza Mszy św. w niedzielę i święto; w miarę możliwości bierze w niej udział także w dni powszednie; stara się mieć serce czyste, by zawsze przyjmować Komunię Świętą; bierze udział w Adoracji i często nawiedza Najświętszy Sakrament;
2. Chrystus kocha i wymaga przemiany, więc członek KSM spowiada się raz na 4-8 tygodni; ma stałego spowiednika; prowadzi notatnik pracy nad sobą; zna swoją wadę główną i inne wady i stara się je usuwać; zna swoje zalety, stara się je rozwinąć i wypracowywać sprawności moralne, cnoty;
3. Chrystus chce rozmawiać, dlatego członek KSM modli się rano i wieczorem słowami pacierza; prowadzi codzienną medytację nad Słowem Bożym; w czasie dnia wzbudza akty serca i przenosi się myślą przed tabernakulum w swoim kościele parafialnym; modli się wspólnie ze swoim oddziałem KSM;
4. Chrystus daje się poznać, dlatego członek KSM czyta codziennie fragment Pisma Świętego; studiuje Katechizm Kościoła Katolickiego i aktualną naukę
Kościoła; bierze udział w cotygodniowym spotkaniu zastępu KSM;
5. Chrystus oczekuje wierności w codziennym życiu, stąd członek KSM żyje zgodnie z przykazaniami Bożymi i kościelnymi; żyje według 10 zasad KSM-owicza; Maryja i patronowie są dla niego wzorem osobowym i pomocą; kocha Ojczyznę-Polskę i służy jej dobru; wszystkie dobre czyny, cierpienia, owoce pracy i nauki ofiarowuje Bogu w czasie Eucharystii.
Program formacji i akcji w KSM powinien sprzyjać realizacji osobistej drogi do świętości druhen i druhów, gdyż osobiste życie duchowe każdego członka KSM wzmacnia jedność i świętość wspólnoty Stowarzyszenia i Kościoła.
Anna Brzezicka-Stępień
Rozwój życia duchowego członków Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży w aspekcie metod i środków